Bảo tồn nét đẹp văn hóa thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu

(PLVN) - Thời gian gần đây hiện tượng thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu theo hướng không chuẩn mực, thương mại hóa di sản được phát và tương tác trực tiếp (livestream) trên mạng khá nhiều, gây ảnh hưởng rất lớn tới di sản đã được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Vàng, thau lẫn lộn

Đó là chia sẻ của Nghệ nhân Ưu tú (NNƯT) Đặng Ngọc Anh tại buổi Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ của người Việt và trao truyền nghi thức hầu đồng lần thứ 3, năm 2024 do Ban Quản lý di tích lịch sử - văn hóa đền Mẫu Phố Cò (Thái Nguyên) vừa được tổ chức tại Thái Nguyên.

NNƯT Đặng Ngọc Anh bức xúc: “Mở mạng, đập vào mắt là một video quay cảnh hầu đồng với hình ảnh thanh đồng mặc quần áo kiểu như đóng khố, trông rất phản cảm; hoặc thanh đồng đang hầu thì ở dưới xảy ra cãi nhau, người gây rối còn nhảy cả lên sập để phá... Nhà tôi bao đời gìn giữ và thực hành nghi lễ hầu đồng nhưng chưa từng thấy những sự việc như vậy, thật sự rất phản cảm và ảnh hưởng tới hình ảnh văn hoá đã được UNESCO vinh danh”.

Ông Đặng Quang Tuấn - Thủ nhang đền Phú An linh từ (Phú Thọ) có 46 năm thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu khẳng định: “10 phần phụng sự thánh thì 3 phần là nghi lễ, 7 phần là xử sự, rất khó, không hề đơn giản. Không phải mượn thánh, mượn thần, xem bói trên TikTok vô tội vạ như bây giờ”.

Trên các trang mạng xã hội hiện đăng tải rất nhiều đoạn video ghi lại tệ nạn biến phủ đồng thành nơi thực hiện trò bịp. Thậm chí, một cô gái hầu đồng, tự xưng Cửu Thiên Huyền Nữ, đã nhảy lên ngồi trên bàn thờ Cô Chín tại đền Sòng (Thanh Hóa) hoặc sự ngông cuồng của một thanh niên trông như bị “ngáo đá”, nhập đồng với tư thế gợi dục. Một “cô đồng” từng khẳng định “thương hiệu” bản thân bằng cách ra giá: “Hầu đồng dưới 400 triệu đồng, đừng nghĩ mời tôi”. Do đó, không khí linh thiêng của buổi hầu đồng nhuốm màu tiền bạc. Chưa kể tới việc nhiều thanh đồng lợi dụng việc nhập thánh phán truyền, lấy tàn nhang, nước thải hoặc các vật làm lễ để biến thành “nước thánh” chữa bệnh, ban phát tài lộc, trừ ma, yểm bùa... Hầu đồng đang bị lợi dụng như một cách kiếm tiền của một số người, làm biến dạng nghi lễ, sinh ra nhiều hủ tục, mê tín dị đoan.

Đưa di sản trở về với giá trị truyền thống

Nghệ nhân Vương Danh Thưởng chuyên dạy hát chầu văn (Phụng Châu, Chương Mỹ, Hà Nội) bày tỏ: “Tôi mong Cục Di sản văn hoá, các nghệ nhân có uy tín có tiếng nói cùng nhau để ra được quy chuẩn chung trong việc hầu thánh, để không bị vàng, thau lẫn lộn”.

Để chấn chỉnh những biến tướng trong hoạt động diễn xướng văn hóa tâm linh này, đưa di sản trở về với những giá trị truyền thống, phù hợp với thuần phong mỹ tục, ngày 21/7/2023, Bộ VH,TT&DL đã có Văn bản số 2973/BVHTTDL-DSVH gửi UBND các tỉnh, thành về việc tăng cường quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật. Trong văn bản nhắc đến hiện tượng vi phạm quy định pháp luật cũng như vi phạm nguyên tắc thực hành di sản văn hóa phi vật thể, đặc biệt là di sản được UNESCO ghi danh và trong danh mục quốc gia vẫn diễn ra ở nhiều địa phương.

Văn bản cũng nói đến việc tổ chức các hoạt động văn nghệ có diễn xướng hầu đồng không đúng bản chất và không gian thực hành của di sản Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt. Cục yêu cầu các địa phương tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật, cũng như nâng cao nhận thức cho nghệ nhân, người thực hành di sản, nhắc nhở để nêu gương trong thực hành đúng di sản.

Được biết, NNƯT Đặng Ngọc Anh và hàng chục nghệ nhân, thanh đồng ở nhiều địa phương đã cùng chung sức thực hiện lớp truyền dạy “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt tại đền Mẫu Phố Cò” (Sông Công, Thái Nguyên) để các nghệ nhân, các thanh đồng, đạo quán hiểu sâu, hiểu rõ giá trị văn hóa phi vật thể của nhân loại đã được UNESCO ghi danh. Qua lớp truyền dạy, các nghệ nhân, thủ nhang đồng đến khác cùng nhất tâm, hướng dẫn các thanh đồng thực hành đúng nghi lễ hầu thánh, từ chuẩn bị khăn áo, phong thái, động tác, hát văn… phải đúng chuẩn mực từ xưa.

NNƯT Đặng Ngọc Anh mong muốn thành lập Câu lạc bộ Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ của người Việt, nhằm thực hiện đường lối, chủ trương, pháp luật của Đảng, Nhà nước, Luật Di sản văn hóa về gìn giữ bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, thực hành tiết kiệm, tránh lãng phí, không mê tín dị đoan.